In 2012 verschijnt Giotto's hemel, een kunstenaarsboek met gedichten van Stefan Hertmans en etsen van Karel Dierickx.
Karel Verhoeven | Persartikel: Stefan Hertmans - Waar zijn we de liefde kwijtgespeeld?
Er bestaan essayboeken waarvoor je graag een hele kast romans weggeeft, schrijft Stefan Hertmans. Misschien geldt dat ook wel voor zijn nieuwe bundel. Al is dat na zo’n erudiet pleidooi voor gematigdheid een te mateloze gedachte.
Even vrees je dat je de overpeinzingen van een chagrijnige cultuurpessimist in handen hebt. Hertmans, grootmeester van het essay, lijkt zich te nestelen in de rol van savante observator van de hedendaagse dwaasheid. De schrijver-filosoof is niet gemaakt voor de babbelshows en stand-upcomedy. Hij bekijkt hoofdschuddend de kwetterende emo, en voelt zich uitgesloten. Hij klinkt wat bitter: ‘Je bent een muurbloem of een megafoon. Een watje of een toeter. Een middenweg is niet langer eerbaar.’ Trekt de essayist zich terug in de papieren Arcadia van zijn bibliotheek?
Hertmans zet zich gelukkig over dat chagrijn heen. Heet lezen tegenwoordig schuldig verzuim, welaan, laten we dan meer lezen. Laat die klassieken aanrukken, samen met Hölderlin, Nietzsche, Sloterdijk, Kierkegaard, de troubadours, Houellebecq en een indrukwekkend, bont gezelschap. Misschien kunnen we via hen wat meer leren over welke verlangens ons zo ophitsen en welke ontgoochelingen we zo krampachtig, maar tevergeefs uit de weg gaan.
Het telen van prei
De lezer mag warmlopen met beschouwingen over het Vlaams-nationalisme en over engagement in de kunsten. Maar cruciaal wordt het over seks. Hertmans wordt gefrappeerd door een interview op een Vlaamse televisiezender met twee dertigers over hun job als seksentertainer. De vrouw, naakt in beeld en wat kinky opgemaakt, ‘vertelde rustig dat anaal en dubbel gepenetreerd wel leuk was met vrienden en zo’. ‘De man zelf verzekerde dat hij eerder het passieve type was en dus liever werd gepenetreerd dan zelf anaal te penetreren.’ De twee praten zakelijk, emotieloos. Ze hadden het evengoed kunnen hebben over het telen van prei. Ze bekijken kirrend de stoute fotoshoot die van hen gemaakt wordt. De tv-makers hebben vast stichtende bedoelingen.
Wat een reductie, denkt Hertmans over dat volslagen gebrek aan inlevingsvermogen. Hoe is het fout gelopen dat we zulke emotionele zelfonthouding toepassen op wat zo intens emotioneel is – vrijende mensen? Vroeger mocht je geen seks hebben, nu rust een verbod op emoties. Waar zijn we de liefde kwijtgespeeld? We bannen emotie over dat waarmee we het nauwst verbonden zijn, en worden van de weeromstuit hysterisch sentimenteel over bagatellen. Een dood huisdier krijgt een echte begrafenis. We winden ons op over een humanitaire crisis in een verwegland. Maar van wat ons van nabij aangrijpt, wenden we angstig de ogen af.
We zijn de maat van het menselijke uit het oog verloren. We passen niet meer in onze wereld zoals de man van Vitruvius die Da Vinci tekende, in zijn cirkel paste. Toen was de mens nog de maat der dingen. Een tijd lag de maat bij God. Daarna verloren we de maat aan de industrie. Nu aan ons verlangen om de wereld almaar groter te maken. We voelen ons niet meer geborgen. Alles is te groot, te kil en te abstract. Waar vinden we nog een paradijselijk Arcadia?
Valse profeet
Zelfs de alomtegenwoordige lichaamscultus biedt geen soelaas. Alsof genot de enige deugd is en losbandigheid ons weer authentiek zou maken. Franse libertijnen dissen dat sinds enkele decennia weer graag op. Libertijnen houden vol dat de beschaving een complot is om ons het genot te verbieden. Hertmans vindt dat vale onzin. Vooral Michel Onfray heeft van dat epicurisme zijn filosofisch levenswerk gemaakt. Hertmans schoffelt hem met grote ijver onder. Een valse profeet is die Onfray. Die heeft niet begrepen dat zijn epicurisme gewoon cynisme geworden is. Dat de markt die ‘bevrijding’ gretig voor haar kar heeft gespannen. Media dragen de platte commercie uit. Omdat ze bang zijn van echte, kwetsbare begeerte, wordt seks glad, mechanisch, oeverloos vervelend, maar wel makkelijk reproduceerbaar. Daar is Marx. ‘De pornoster is werkelijk de mens van de gerobotiseerde eeuw.’ Het pornografische leven is uitgeblust. Er rest niets dan malaise, hopeloze tristesse, dwaze sentimentaliteit.
Wereldverbeteraar
Niemand heeft die onttovering naakter en met een grotere grijns beschreven dan Michel Houellebecq. Houellebecq heet een cynisch auteur te zijn. Hertmans steekt zijn grote sympathie voor Houellebecq niet weg. In een wervelend essay ontrafelt hij secuur dat cynisme. Hij geeft er veel over zichzelf prijs. Hij deelt het misprijzen van Houellebecq voor de verbitterde kleinburgerlijke romantici die de romans van Houellebecq bevolken. Maar met Houellebecq voelt hij ook medeleven met de hopeloosheid van het modale leven. Au fond is Houellebecq een wereldverbeteraar, pleit Hertmans, een reformist, een zedenmeester, een moralist, een utopist, een cultuurpessimist. Zou dat allemaal ook voor Hertmans gelden?
DE AUTEUR: een veelbekroond dichter, essayist en romancier.
HET BOEK: een erudiete, veelzijdige essaybundel.
ONS OORDEEL: je zou er haast een hele kast romans voor weggeven.
Karel Verhoeven (De Standaard, 4 nov 2011) | www.standaard.be
De presentatie van de nieuwe essaybundel van Stefan Hertmans, De mobilisatie van Arcadia, vindt plaats op donderdag 8 december 2011 om 20 uur in de Balzaal van Vooruit St Pietersnieuwstraat 23, 9000 Gent.
In zijn laatste essaybundel De mobilisatie van Arcadia stelt Stefan Hertmans een aantal actuele thema's aan de orde. Het meest behartigenswaardige thema is wellicht die van de huidige, totale mobilisering van het gevoelsleven: alles wat we meemaken moet per se voorzien zijn van een dikke laag emotionaliteit - of nog erger, het moet de emotionaliteit zelf zijn. Gebeurtenissen zijn niet meer gebeurtenissen, maar emoties. We leven in een wereld waarin alleen nog gehuild, getierd, gelachen, gegild, gesnikt en geschreeuwd wordt. Zet een avond de televisie aan en je gaat verwilderd naar bed. Waar is de afstand gebleven, de ironie, de gereserveerde houding, de intellectuele en stoïcijnse benadering?
Over deze en andere actuele thema's gaan Bruno De Wever en Anne Provoost en in gesprek met Stefan Hertmans. Moderator is Karel Verhoeven.
Stefan Hermans publiceerde romans, verhalen, essays en gedichten. Werk van hem werd genomineerd voor onder meer de AKO Literatuurprijs en de Libris Literatuur Prijs. In 2002 ontving hij de F. Bordewijk-prijs.
